سازمان جهاني مالكيت فكري

سازمان جهاني مالكيت فكري
(WORLD INTELLECTUAL PROPERTY ORGANIZATION)

پيدايش سازمان جهاني دارائي فكري به رويدادي در سال 1873 باز مي‌گردد. در اين سال نمايشگاهي تحت عنوان نمايشگاه بين‌المللي مبتكرين در وين برگزار گرديد. اغلب مدعوين اين نمايشگاه را به دليل \"سرقت افكار\" و عدم احترام به اموال معنوي تحريم نمودند. در پي تلاشهاي صاحب‌نظران ده سال بعد كنوانسيون پاريس در سال 1883 براي حمايت از دارائي فكري برپا گرديد و كشورهاي عضو براي انجام وظايف،‌ اداره بين‌المللي ايجاد نمودند. در سال 1886 كنفرانس برن با هدف حمايت از آثار ادبي و هنري پا به عرصه ظهور گذاشت و اداره‌اي نيز براي انجام امور اداري آن ايجاد گرديد. در سال 1967 كنوانسيوني به نام تأسيس سازمان جهاني دارائي فكري در استكهلم با هدف ايجاد هماهنگي بين اين دو اداره و توسعه ابزار لازم براي انطباق و روزآمد نمودن آنها تشكيل گرديد و در سال 1970 با نام WIPO آغاز بكار نمود. در سال 1974 اين سازمان به عنوان يكي از شانزده آژانس وابسته به سازمان ملل معرفي گرديد تا بتواند فعاليت‌هاي دارائي فكري را ارتقاء‌ بخشد و انتقال تكنولوژي را به كشورهاي در حال پيشرفت تسهيل نمايد و بدينوسيله توسعه اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي را ايجاد نمايد.
طبق ماده 27 منشور حقوق بشر سازمان ملل (حق دارائي فكري) افراد از حمايت منافع مادي و معنوي حاصل از توليدات علمي، ادبي و هنري بهره‌مند مي‌گردند. در دارائي فكري نيز مانند ديگر حقوق مالكيت،‌ خالق يا مالك پروانه ثبت اختراع،‌ نشان تجاري و حق چاپ و تكثير از منافع اثر يا سرمايه خود بهره‌مند مي‌گردد.
اهداف سازمان WIPO
براساس ماده 3 كنوانسيون استكهلم اهداف اين سازمان عبارتند از:
1- ارتقاء حمايت از دارائي فكري در جهان از طريق همكاري‌هاي متقابل دولتها و WIPO با سازمانهاي مشابه بين‌المللي،
2- ايجاد هماهنگي و حصول اطمينان از همكاريهاي اجرايي اتحاديه‌هاي پاريس و برن.
در مورد هدف اول:
1- WIPO كشورهاي عضو را براي انعقاد معاهدات جديد بين‌المللي تشويق مي‌نمايد،
2- قوانين ملي مربوط به دارائي فكري را تصحيح مي‌نمايد،
3- به كشورهاي در حال توسعه كمك‌هاي فني مي‌نمايد،
4- اطلاعات مربوطه را جمع‌آوري و اشاعه مي‌نمايد،
5- خدماتي جهت تسهيل دريافت حمايت از اختراعات، نشان تجاري و طراحي‌هاي صنعتي براي كشورهاي نيازمند ارائه مي‌كند،
6- بين كشورهاي عضو هماهنگي و همكاري ايجاد مي‌نمايد.
در مورد هدف دوم:
 سازمان WIPO مركزيت اجراء و هدايت اتحاديه‌هاي دارائي فكري را در دبيرخانه بين‌المللي خود در ژنو انجام مي‌دهد و از طريق ارگان‌هاي مختلف بر اين امر نظارت مي‌نمايد و نيز محوريت مسائل اقتصادي براي كشورهاي عضو را نيز برعهده دارد.
وظايف سازمان WIPO :
طبق ماده چهار كنوانسيون استكهلم وظايف اين سازمان اين گونه تعريف شده است:
 طراحي و توسعه� ابزاري لازم براي افزايش كارايي و اثربخشي فرآيند حمايت از دارائي فكري در دنيا و كمك به تصويب قوانين ملي در اين زمينه،
 نظارت بر وظايف اجرايي اتحاديه‌هاي� برن،‌ پاريس و اتحاديه‌هاي وابسته،
 همكاري در ايجاد و تشويق و حمايت از اجراي� توافق نامه‌هاي بين‌المللي در حمايت از دارائي فكري،
 مساعدتهاي قانوني و فني� در مورد دارائي فكري به كشورهاي عضو،
 ارائه خدمات و فعاليتهاي مقتضي در جهت� تسهيل حمايت از دارائي فكري و تدارك امكان ثبت بين‌المللي آنها.
اركان و ساختار WIPO :
سازمان WIPO داراي دو ركن اساسي است:
 مالكيت صنعتي (اختراعات، نشان� تجاري، طراحي صنعتي)،
 حق تأليف در آثار ادبي، موسيقي، هنري، عكاسي و زمينه‌هاي� صوتي‌ ـ تصويري.
همچنين اين سازمان داراي چهار پيكر اصلي مي‌باشد:
1-  مجمع عموي (كليه كشورهاي عضو WIPO و نيز اتحاديه برن و پاريس)،
2- كنفرانس شامل كليه كشورهاي عضو WIPO ،
3- كميته همكاري (شامل 68 عضو از مجمع عمومي، كنفرانس و سوئيس)،
4- دبيرخانه بين‌المللي .
مجمع عمومي و كنفرانس هر دو سال يك بار به صورت جلسات عمومي نشست دارد و كميته همكاري سالانه يك بار تشكيل جلسه مي‌دهد. كليه اين چهار ركن تحت نظر دبيركل و با آراي مجمع عمومي تعيين مي‌گردد. عضويت در WIPO براي كليه كشورهاي عضو اتحاديه‌هاي برن و پاريس آزاد است و نيز براي اعضاي سازمان ملل، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي،‌ دادگاه بين‌المللي عدالت و نيز دعوت مجمع عمومي براي عضويت.

دبيرخانه WIPO :
اين اداره در واقع دبيرخانه سازمان WIPO و اتحاديه‌هاي وابسته مي‌باشد كه توسط معاهدات پاريس، برن، ‌مادريد، پروتكل مادريد، ‌توافق ليسبون، هايگ، استراسبورگ، ليس، لوكارنو، وين و معاهده بوداپست ايجاد شده است. اين اداره تحت نظر اعضاي مجمع عمومي و كنفرانس اداره مي‌گردد و مديريت آن بر عهده دبيركل WIPO مي‌باشد.
وظايف دبيرخانه:
 انتشار ماهنامه (انگليسي و� فرانسه) مالكيت صنعتي و حق چاپ و تأليف  شامل اطلاعات اعضاء جديد و اتحاديه‌هاي وابسته و فعاليت حوزه‌هاي مختلف آنها،
 ارائه خدمات چهارگانه ثبت بين‌المللي.�
1- اداره PATENT COROPRATION TREATY (1978) با وظايف:
 دسته‌بندي� درخواستهاي بين‌المللي ثبت به شكل كاغذي و ديسك فشرده،
 نگهداري نسخه‌هاي موقت� و اصلي تقاضانامه‌ها،
 چاپ هفته نامه PCT ،�
 چاپ دوره‌اي راهنماي� درخواست‌كنندگان PCT ،
 برقراري تماس لازم با درخواست‌كنندگان براي طبقه‌بندي� درخواست‌هاي ثبت اختراع ملي يا منطقه‌اي و تماس با مسؤولان تكميل كننده تقاضا نامه‌ها و جستجو‌كنندگان آزمونهاي ابتدائي،
 ايجاد نشست كميته‌هاي دولتها براي� ايجاد هماهنگي‌هاي پايدار بين‌اداره‌ها و افراد مسؤول ثبت در سطح بين‌المللي.
2- پارتمان ثبت بين‌المللي نشان تجاري (1893) با وظايف:
 چاپ و انتشار بولتن� (انگليس و فرانسه) هر دو هفته يك بار شامل اطلاعات ثبت نشانهاي جديد تجاري، تغييرات ثبت (انتقال قانوني،‌ فسخ و محدود كردن كالاها) و تمديد ثبت طب معاهده مادريد،
 انتشار ديسك فشرده براي اطلاعات كتاب شناختي و ترسيمي كليه نشانهاي� تجاري بين‌المللي .
3- دپارتمان وديعه سپاري بين‌المللي (نمونه‌هاي) طرحهاي صنعتي (1928) با وظايف چاپ بولتن ماهانه در (فرانسه و انگليسي)، نشر وديعه‌هاي جديد و تغييرات ايجاد شده در وديعه سپاري‌هاي پيشين.
4- دپارتمان خدمات ثبت بين‌الملل القاب اصيل   (1928) با وظايف چاپ بولتن ماهانه (فرانسه) شامل ثبت القاب و اسامي جديد.
منابع مالي دبيرخانه بين‌المللي:
اين منابع از طريق مشاركت اعضاء (14%) شامل اعضاء اتحاديه‌هاي برن و پاريس و نيز كنفرانس WIPO و همچنين كارمزدهاي پرداختي كاربران خصوصي ثبت بين‌الملل (80%) و 6% باقيمانده از طريق فروش خدمات حقوقي، فني، انتشارات و هدايا و كمكهاي اعطايي سازمان بين‌المللي تأمين مي‌گردد.
اتحاديه‌هاي وابسته به WIPO در زمينه مالكيت صنعتي:
اين اتحاديه‌ها عبارتند از :
 معاهده� پاريس (حمايت از مالكيت صنعتي در اشكال، نشان تجاري، طراحي صنعتي، طراح مفيد و شاخص‌هاي جغرافيايي  نيز جلوگيري از رقابت غيرعادلانه) سال 1883،
 معاهده� مادريد (جلوگيري از منابع جعلي و دروغين كالاها و خدمات) سال 1891 ،
 اتحاديه� مادريد (ثبت بين‌المللي نشان تجاري) سال 1891 ،
 اتحاديه هايگ (وديعه سپاري� بين‌المللي طرحهاي صنعتي) سال 1925 ،
 اتحاديه ليس (طبقه‌بندي بين‌المللي� كالاها و خدمات براي ثبت نشان تجاري) سال 1957 ،
 اتحاديه ليسبون (حمايت از� القاب اصيل و ثبت بين‌المللي آنها ) سال 1968 ،
 اتحاديه لوكارنو (ايجاد� طبقه‌بندي بين‌المللي طراحي صنعتي) سال 1968 ،
 اتحاديه (PATENT CORPORATION� TREATY) همكاري براي طبقه‌بندي،‌ جستجو و آزمون درخواست‌هاي بين‌المللي براي حمايت از اختراعات سال 1970 ،
 اتحاديه آي. پي. سي (INTERNATIONAL PATENT� CLASSIFICATION) (ايجاد هماهنگي و يكپارچگي طبقه‌بندي اختراعات) سال 1971 ،
 اتحاديه وين (ت�أسيس طبقه‌بندي بين‌المللي براي اجزاي ترسيمي نشانه‌هاي تجاري) 1973 ،
 اتحاديه بوداپست (شناسايي بين‌المللي ذخائر ميكروارگانيسم‌ها� براي مفاصد ثبت پتنت) 1977 ،
 معاهده نايروبي (محافظت از سمبل المپيك در برابر� سوءاستفاده‌هاي تجاري) 1981 ،
 معاهده قانون نشان‌هاي تجاري (TRADEMARK LAW� TREATY) (ساده كردن تشريفات ثبت نشان تجاري) 1994 .
اتحاديه‌هاي وابسته به WIPO در زمينه حق چاپ و تكثير:
 اتحاديه برن (حمايت از آثار ادبي و هنري) 1886� ،
 معاهده حق تأليف وايپو (WCT)،‌(حمايت از حقوق ويژه آثار ويژه) 1996� ،
 معاهده اجراي گرامافوني (WPPT) (حمايت از حقوق هنرمندان در اجراي زنده صوتي� گرامافون) 1996 ،
 كنوانسيون رم (حمايت از اجرا و توليدكنندگان گرامافون و� سازمانهاي پخش و اشاعه آنها تحت مديريت يونسكو و سازمان بين‌المللي كار) 1925 ،
 كنوانسيون ژنو (حمايت از توليدكنندگان گرامافون در برابر تكثير غيرمجاز)� 1971 ،
 كنوانسيون بروكسل (توزيع انتقالي سيگنالهاي حاوي برنامه از طريق� ماهواره) 1974 .
فعاليتهاي سازمان WIPO در ارتباط با مالكيت فكري كشورهاي در حال توسعه:
 استفاده بهينه از دارائي براي تشويق فعاليتهاي خلاق ملي، تسهيل دستيابي� به فناوري كشورهاي ديگر،
 استفاده از آثار ادبي و هنري با منشاء� خارجي،
 سازماندهي براي دسترسي آسانتر به اطلاعات علمي و فني ميليونها پروانه� ثبت اختراع،
سازمان WIPO در ارتباط با مالكيت صنعتي در كشورهاي در حال توسعه داراي فعاليتهاي زير مي‌باشد:
 بهبود شرايط دست‌يابي به فناوري خارجي� اختراعات،
 افزايش رقابت‌پذيري در تجارت بين‌المللي از طريق حمايت بهتر از نشان� خدماتي و تجاري و استفاده بهينه از آنها در بازرگاني،
 تسهيل دسترسي به اطلاعات� فناوري در مدارك ثبت اختراعات و اشاعه آنها به كاربران بالقوه،
 مساعدت در� ايجاد، تجهيز و مدرنيزه نمودن ادارات مالكيت صنعتي اين كشورها،
 مشاوره حقوقي� براي تهيه پيش‌نويس قوانين موردنياز و ترجمه به زبانهاي ديگر.
براي نيل به امور فوق لازم است كشورهاي در حال توسعه قوانين ملي خود را در مورد مالكيت صنعتي تنظيم نمايند و مؤسسات دولتي را در اين زمينه تقويت نموده و به معاهدات بين‌المللي عمل نمايند. در اين راه WIPO خدمات مشاوره و آموزش، تجهيز مدارك، مستندات و لوازم لازم را از طريق آكادمي WIPO ارائه مي‌نمايد كه منابع مالي اين آموزشها توسط WIPO يا كشورهاي اعطاءكننده كمك مالي، اداره ثبت اختراعات اروپا و يا برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP)  تأمين مي‌گردد.

الزامات و امتيازات عضويت در WIPO :
از عمده‌ترين شرايط و الزامات اعضاء ارائه شواهد و مدارك لازم و كافي مبني بر تعهد كشور عضو به رعايت حقوق دارائي فكري مي‌باشد. كليه كشورهاي عضو WIPO موظفند در چهارچوب مالكيت معنوي با اتباع ساير كشورهاي عضو نيز مانند اتباع خود عمل نمايند و كليه امتيازات قانوني و حقوقي اتباع خود در زمينه مالكيت صنعتي را به اتباع ساير كشورهاي عضو اعطاء نمايند. اعضاء همچنين موظفند تا سازماني تحت عنوان اداره مالكيت صنعتي ( يا نام مشابه) ايجاد نمايند و اين اداره مؤظف است زمينه اجراي مفاد كنوانسيون‌هاي مرتبط اعم از پذيرش درخواست‌هاي بين‌المللي ثبت،‌ بررسي صحت صدور گواهينامه و اوراق مربوطه، ‌انتشار موضوع در نشريه رسمي و اداري، پيگيري و پاسخ‌دهي تقاضانامه‌هاي اتباع ساير كشورهاي عضو و ايجاد بانك اطلاعاتي مربوط به مالكيت صنعتي را فراهم نمايد.
در زمينه امتيازات عضويت در WIPO مي‌توان به موارد زير اشاره نمود:
 كاهش هزينه‌هاي پست،�
 برخورداري از همكاري سازمانهاي وابسته در كليه� كشورهاي عضو به‌منظور اعلام اختراعات، نشان تجاري و كليه دارائي‌هاي معنوي مخترعين، مبتكرين صاحبان فعاليت‌هاي تجاري و نيز صاحبان آثار فكري كشور،
 دسترسي به� بانكهاي اطلاعاتي WIPO و بانكهاي مشابه كشورهاي عضو در زمينه دارائي فكر،
 برخورداري از خدمات مركز داوري و حل اختلاف WIPO،�
 استفاده از خدمات� مراكز آكادمي جهاني WIPO،
 همكاري نظام قضائي كشورهاي عضو در جلوگيري از� سوءاستفاده از حقوق مالكيت معنوي،
 همكاري گمرك كشورهاي عضو در جلوگيري از� سوءاستفاده ساير كشورها از اختراعات، نشان تجاري و اسامي جغرافيايي،
 برخورداري� از خدمات مشاوره‌اي و مطالعاتي در زمينه ساختار،‌ تدوين مقررات و آئين‌نامه‌هاي اجرائي ادارات دارائي فكري كشور،
 برخورداري از خدمات و كمك‌هاي سازمان WIPO در� زمينه تجهيز و مدرنيزه كردن ادارات ثبت كشورهاي عضو.
در حال حاضر طبق آمار سال 2000 اين سازمان بالغ بر 90% از كشورهاي جهان  را در عضويت خود دارد كه 177 كشور دنيا را پوشش مي‌دهد.